Dịch Covid-19 đang lây lan tại Việt Nam, bài toán vaccine cho toàn người dân càng cần gấp lời giải.
Đến hôm nay, Việt Nam đã chích khoảng 1.2 triệu liều vaccine Oxford-AstraZeneca “chưa đến 2% dân số”.
Việt Nam cũng chấp thuận 2 loại vaccine khác là SinoPharm “Trung Quốc” và Sputnik 5 “Nga” nhưng chưa chích 2 loại này.
Bài này phân tích các loại vaccine Covid-19 có thể sử dụng tại Việt Nam trong thời gian tới như Nanocovax, Sinopharm, Pfizer/Moderna, Spunik 5, và AstraZenena.
Thực tế, sẽ mất khoảng một thời gian rất lâu để chích vaccine Covid-19 cho phần lớn người dân.
Trong lúc chờ đợi thêm vaccine từ bên ngoài, vaccine Covid-19 Việt Nam tự sản xuất có thể là cách hữu hiệu để kiểm soát đại dịch.
Nanocovax là một vaccine nội địa tiềm năng, đang chuẩn bị vào giai đoạn III, giai đoạn thử nghiệm cuối cùng để được chấp thuận.
Hiệu Quả Trong Thử Nghiệm Lâm Sàng Và Thực Tế Ngoài Đời Của Vaccine Covid-19 Chưa Hẳn Là Giống Nhau
Các thử nghiệm RTC của nhiều vaccine đã được chấp thuận hiện nay cho thấy hiệu quả nghiên cứu từ 50% “CoronoVac, Trung Quốc” đến 95% “Pfizer, Hoa Kỳ/Đức/” nhưng quan trọng nhất của một vaccine là hiệu quả thực sự trong việc giảm dịch bệnh.
Lấy ví dụ của Israel và Chile, là hai nước đã chích vaccine Covid-19 cho trên 50% dân số nhưng hiện nay số ca Covid-19 của Israel giảm gần như không còn đáng kể trong khi Chile lại đang chìm ngập trong Covid-19.
Có nhiều lý do vì sao Chile dù chích hơn 50% dân số nhưng vẫn bị nặng nhưng lý do chính là 93% dân số Chile chích vaccine CoronaVac của Trung Quốc “hiệu quả lâm sàng chỉ khoảng 50%” so với Israel dùng vaccine Pfizer “hiệu quả lâm sàng 95%”.
Sau câu chuyện Chile, nhiều nước e ngại sử dụng vaccine CoronaVac của Trung Quốc do hiệu quả thấp.
Vaccine Nanocovax Của Việt Nam Là Gì?
Đây là vaccine dùng công nghệ tạo subunit protein từ virus Sars-cov-2. Đây là một công nghệ sản xuất vaccine ổn định, đã có từ lâu, và được dùng để sản xuất nhiều loại vaccine trước kia như vaccine viêm gan siêu vi B.
Công nghệ sản xuất vaccine Nanocovax tại Việt Nam Được Xem Là Giống Như Vaccine Novavax Của Hãng Hoa Kỳ.
Các nhà nghiên cứu cấy một đoạn gene mã protein cầu gai của virus Sars-cov-2 vào một loai virus là Baculovrius, sau đó dùng virus Baculovirus làm nhiễm sâu bướm “Moth” Spodoptera frugiperda khiến loài sâu bướm này sản sinh ra các cầu gai protein y như của virus Sars-cov-2.
Các cầu gai protein từ bướm này sẽ được tinh lọc sau đó đưa vào các vỏ protein cực nhỏ, rồi bao bọc bằng màng polysorbate 80 “Nanoparticle Protein“, giữ lạnh, sau đó sẽ chích vào người.
Sau khi chích vaccine Novavax “hay Nanocovax” vào, các tế bào miễn dịch sẽ tấn công vào các protein này, tạo ra các kháng thể đặc hiệu, nhớ rõ cấu trúc cầu gai của protein Sars-Cov-2 nên lần sau khi có virus thật xuất hiện thì cơ thể sẽ có kháng thể hữu hiệu.
Việt Nam đã sản xuất Vaccine Nanocovax và thử nghiệm giai đoạn 1 và 2, cho thấy làm chủ công nghệ này là một bước tiến của ngành y sinh học Việt Nam.
Điểm thú vị là các công bố của báo chí trong nước và quốc tế về dữ liệu vaccine này không nhiều. Tôi tìm các bài về Vaccine của Vietnam từ WHO và ClinicalTrials của Hoa Kỳ “1”.
Vaccine Nanocovax Hiệu Quả Bao Nhiêu?
Đây là câu hỏi quan trọng nhất vì tuy có nhiều vaccine Covid-19 nhưng hiệu quả là một thước đo quan trọng để có thể khống chế đại dịch.
Các báo trong nước có nhắc là Nanocovax hiệu quả trên 90% nhưng tôi không đọc được dữ liệu gốc.
Nếu so Nanocovax với Novavax của Mỹ thì hiệu quả có thể cũng gần giống như vậy “90% so với 89%”.
Tại Mỹ, Novavax hiện vẫn chưa được FDA chấp thuận cho dùng khẩn cấp mặc dù đã có dữ liệu giai đoạn 3 thử nghiệm lâm sàng. Hiện Mỹ chỉ chấp thuận vaccine của Pfizer, Moderna, và Janssen “J&J”
Vaccine Nanocovax Chuẩn Bị Vào Giai Đoạn 3 Và Cần Có Nhiều Ca Bệnh Covid-19 Để Đánh Giá Hiệu Quả Thật Sự
Cái khó của nghiên cứu giai đoạn 3 “thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên diện rộng” của vaccine Nanocovax là tỉ lệ mắc virus và mật độ virus Sars-cov-2 tại Việt Nam không cao.
Để biết hiệu quả của một vaccine ngăn ngừa một loại bệnh thì bệnh này phải có ở một tỉ lệ nhất định ngoài thực tế.
Như vậy thì 2 nhóm thử nghiệm đối chứng “dùng vaccine và không dùng vaccine” mới có thể so sánh tỉ lệ nhiễm/không nhiễm bệnh.
Nói đơn giản là nếu Việt Nam không có ca covid-19 nào trong tương lai thì thử nghiệm này sẽ không có kết quả chính xác.
Mặc dù báo chí bên Việt Nam nói rằng nghiên cứu chỉ ra các tình nguyện viên đều đã có kháng thể đặc hiệu “4” nhưng đây chưa phải là thước đo quan trọng nhất.
Pfizer/Moderna/Janssen Vaccine Có Thể Sẽ Có Mặt Tại Việt Nam Thông Qua Chương Trình Covax
Hoa Kỳ đã cam kết hỗ trợ 80 triệu liều vaccine Covid-19 vào cuối tháng 6 này cho thế giới thông qua chương trình Covax.
Trong đó phần lớn liều là AstraZeneca “60 triệu” và phần còn lại là 3 loại vaccine đã được FDA chấp thuận.
Với công suất sản xuất hiện nay của Pfizer khoảng 3 tỉ liều và Moderna khoảng 1 tỉ liều trong năm 2021 thì khả năng Việt Nam được một phần 2 loại vaccine này từ Mỹ khá là cao.
AstraZeneca Sẽ Tiếp Tục Là Vaccine Chính Tại Việt Nam Trong Những Ngày Tới
Với khoảng 38 triệu liều đã ký kết và đang được chuyển giao, vaccine Covid-19 tại Việt Nam những ngày tới sẽ vẫn là AstraZeneca, hiệu quả thử nghiệm khoảng 70%.
Đây là loại vaccine dùng virus Adenovirus mang gene mã hóa cầu gai Protein của virus Sars-Cov-2 “cùng loại vaccine của hãng Johnson “.
Tôi đã nói nhiều về loại vaccine này trong các video trước về Covid-19.
Vaccine này gặp nhiều báo cáo về gây máu đông nhưng rủi ro nhìn chung là rất thấp so với giảm rủi ro mắc bệnh Covid-19 nên nhiều nước vẫn chấp thuận dùng Vaccine này “hiện FDA vẫn chưa chấp thuận Vaccine AstraZeneca cho dùng tại Mỹ”.
Vaccine Sinopharm Của Trung Quốc Được WHO Chấp Thuận Nhưng Vẫn Chưa Đủ Data Công Bố Từ Các Nghiên Cứu
Tháng 5 vừa qua, tổ chức y tế thế giới WHO đã chấp thuận dùng khẩn cấp vaccine Covid-19 của Trung Quốc.
Đây là loại vaccine chích nhiều ở Trung Quốc, trên 243 triệu liều. Tuy nhiên, các dữ liệu về nghiên cứu từ vaccine này lại không được công bố rộng rãi.
Nói cách khác là chúng ta không có cách để kiểm định và phân tích dữ liệu gốc.
Trái hẳn với các loại vaccine từ Pfizer và Moderna thường được công bố rõ ràng trên các tạp ý khóa như NEJM. Theo công bố của WHO thì hiệu quả vaccine này 79%.
Nhiều nhà nghiên cứu nghi ngờ về hiệu quả và các dữ liệu này, đặc biệt là có những nước như Bahrain dù đã được chích nhiều nhưng vẫn còn nhiều ca Covid-19.
Báo Washington post cách đây vài hôm có bài về nghi ngờ hiệu quả của vaccine Trung Quốc sau khi có nhiều nước “Chile, Bahrain, Seychelles” chích vaccine Covid-19 mà vẫn còn nhiều ca covid-19.
Vaccine Spunitk 5 Của Nga Cũng Thiếu Công Bố Dữ Liệu Nghiên Cứu Như Trường Hợp Của Vaccine Trung Quốc
Vaccine Nga, tuy được công bố rộng rãi năm ngoái về hiệu quả thử nghiệm, lại ít được công bố về các dữ liệu gốc.
Vì vậy, Brazil đã từ chối dùng vaccine này khi Brazil yêu cầu Nga cung cấp dữ liệu gốc để phân tích hiệu quả thật sự của vaccine.
Hiện nay Nga công bố hiệu quả vacine này là 91% mặc dù nhiều nhà khoa học chưa có nhiều dữ liệu gốc để kiểm tra lại.
# Tóm lại
Những vaccine Covid-19 hiệu quả lâm sàng cao ngày càng chứng minh là chìa khóa thật sự kết thúc đại dịch chứ không phải phong tỏa hay cách ly.
Các vaccine của Mỹ và châu Âu thường có nhiều dữ liệu lâm sàng hơn, hiệu quả lâm sàng cao hơn trong khi vaccine của Trung Quốc, Nga, và Việt Nam chưa công bố các dữ liệu gốc.
Nhiều khả năng là sẽ có nhiều loại Vaccine Covid-19 tại Việt Nam trong năm nay.
Hy vọng người dân tại Việt Nam sẽ sớm có được vaccine hiệu quả, Nanocovax có thể là một trong những vaccine đó nếu thử nghiệm thành công.
Vaccine Là Gì? Vaccine mRNA Của Pfizer Là Gì?
Là cách chúng ta tập cho hệ miễn dịch của chúng ta quen với virus/vi khuẩn một cách nhân tạo. Khi virus hay vi khuẩn thật xuất hiện thì chúng ta đã có kháng thể đặc hiệu để giảm tổn thương do các virus hay vi khuẩn gây ra.
Vaccine Covid-19 mRNA Pfizer là vaccine dùng công nghệ mới, lấy một phần nhỏ mã di truyền (mRNA) của virus Sars-Cov-2, để chích vào cơ thể người.
Phần mã này chịu trách nhiệm tạo ra cầu gai ở bề mặt virus giúp bám vào tế bào người. Khi chích vào cơ thể, các tế bào kháng thể sẽ tạo ra các protein giống cầu gai virus, từ đó tạo ra kháng thể đặc hiệu vào các cầu gai này.
Khi virus Sars-cov-2 thật xuất hiện, các kháng thể đặc hiệu sẽ bám vào, trung hòa virus và giảm thiểu khả năng nhân đôi, từ đó giảm bệnh nặng Covid-19.
Vaccine mRNA của Pfizer cần 2 lần chích cách nhau 3 tuần để phát huy tác dụng tối đa.
Chích Vaccine mRNA Có Làm Thay Đổi Gene DNA Của Bệnh Nhân?
Không. Đây là một phần rất nhỏ gen trích từ virus và sẽ bị đào thải sau tế bào miển dịch dùng để tạo ra proten cầu gai. Việc chích vào không ảnh hưởng đến DNA.
Làm Sao Phân Biệt Giữa Nhiễm Virus Sars-Cov-2 Và Mắc Bệnh Covid-19?
Phần lớn bệnh nhân nhiễm virus sẽ tự phục hồi, chỉ một số ít có triệu chứng nặng phải nhập viện, và số ít trong số đó tử vong.
Do vậy, nhiễm virus Sars-Cov-2 không nghĩa là có bệnh Covid-19, được định nghĩa là có các triệu chứng về hô hấp, mệt mỏi, đau nhức hoặc nặng hơn cần phải nhập viện.
Vaccine Covid-19 Có Giảm Rủi Ro Mắc Bệnh Covid-19?
Có. Nghiên cứu lâm sàng chỉ ra chích ngừa vaccine mRNA giảm rủi ro bị bệnh nặng.
Các kết quả nghiên cứu cho thấy sau khi chích liều đầu tiên thì bệnh nhân đã có thể phát triển kháng thể đặc hiệu, giảm trên 50% rủi ro phát triển bệnh và đến giảm đến 95% rủi ro mắc bệnh sau khi chích liều thứ hai.
Tuy nhiên, nghiên cứu không chỉ ra giảm rủi ro bị nhiễm virus Sars-cov-2 hay giảm rủi ro lây truyền virus cho người khác.
Dù vậy, ở góc độ miễn dịch học, khi cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu chống virus thì khả năng bị nhiễm virus và lây lan cho người khác có thể sẽ giảm theo do mật độ virus giảm hẳn.
Vaccine mRNA Có An Toàn?
Có. Dựa trên dữ liệu giai đoạn 3 gần 40,000 người tham dự, FDA đã cho phép sử dụng vaccine này trong tình huống khẩn cấp.
Ai Nên Chích?
Theo FDA khuyến cáo thì tất cả mọi người trên 16 tuổi nên chích. Hiện nay, do lượng cung cấp vaccine giới hạn nên vaccine dành cho nhân viên y tế và người lớn tuổi tại các viện dưỡng lão.
Trong vài tuần tới, sẽ có thêm vaccine cung cấp cho nhiều người tại văn phòng Bác Sĩ, tiệm thuốc, bệnh viện, và các nơi khác. Mục tiêu là tất cả mọi người sẽ được chích vaccine.
Các Triệu Chứng Nào Có Thể Gặp Sau Khi Chích Vaccine?
Đau nhức chỗ chích hay cảm giác như bị cảm, sốt nhẹ, đau nhức. Đây là dấu hiệu cho thấy hệ miễn dịch đang học cách phản ứng với các protein cầu gai được tạo ra.
Chích Vaccine Rồi Vẫn Có Thể Lây Bệnh Cho Người Khác?
Có thể vì như tôi giải thích ở trên, vaccine chỉ ngăn ngừa việc nhiễm virus Sars-cov-2 phát triển thành bệnh Covid-19 chứ không hẳn là giảm khả năng lây lan hay nhiễm virus mặc dù khả năng lây nhiễm sẽ thấp hơn sau khi chích vaccine.
Chích Vaccine Rồi Có Nên Giữ Khoảng Cách, Rửa Tay, Và Đeo Khẩu Trang?
Có. Vẫn phải làm cho đến khi đại dịch kiểm soát hoàn toàn, khi chúng ta đã có miễn dịch cộng đồng.
Phụ Nữ Mang Thai Và Đang Cho Con Bú Có Nên Chích Không?
Có. Trong khi nghiên cứu của Pfizer không thử nghiệm vaccine trên phụ nữ mang thai và cho con bú, Hội Bác Sĩ sản phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG) vừa ra khuyến cáo đồng ý phụ nữ có thai và đang cho con bú chích vaccine.
Đang Bị Bệnh Covid-1 Thì Có Nên Chích Vaccine Hay Không?
Không. Bệnh nhân nên đợi hết các triệu chứng của Covid-19 rồi chích vaccine.
Các nghiên cứu chỉ ra khả năng tái nhiễm rất thấp trong vòng 90 ngày sau khi nhiễm bệnh
Covid-19 nên bệnh nhân có thể đợi hết 90 ngày rồi chích vaccine, mặc dù thực tế bệnh nhân có thể chích ngay khi hết bệnh Covid-19 (không còn bằng chứng virus qua test PCR).
Đã Khỏi Bệnh Covid-19 Có Nên Chích Không?
Có. Vì khả năng tái nhiễm là có thể và khả năng phát triển bệnh nặng hơn có thể giảm bằng vaccine nên CDC vẫn khuyên người đã khỏi bệnh Covid-19 vẫn nên chích.
Chích Vaccine Sẽ Bảo Vệ Trong Bao Lâu? Có Cần Chích Lần Nữa Vào Năm Sau?
Hiện nay nghiên cứu chỉ ra ít nhất là hai tháng mặc dù thực tế có thể kéo dài lâu hơn. Hãng Pfizer đang tiếp tục theo dõi khả năng miễn dịch của các bệnh nhân sau khi chích.
Có Cần Phải Chích Cả Mũi 2 Vaccine?
Có. Để có hiệu quả tốt nhất
Bị Dị Ứng Có Nên Chích Vaccine?
Có. Trừ khi bệnh nhân bị dị ứng nặng như đã có tiền sử sốc phản vệ, phải mang theo “bút” chống phản vệ Epipen thì bệnh nhân nên thảo luận với Bác Sĩ để quyết định có nên chích hay không.
Hiện nay CDC vẫn khuyến cáo chích vaccine với người bị dị ứng nặng và cần theo dõi kỹ hơn sau khi chích (30 phút so với 15 người ở người bình thường).
Bị Méo Mặt (Bell’s palsy) Có Phải Do Chích Vaccine?
4 người tham gia vaccine bị méo mặt trong khoảng 3 đến 48 ngày sau khi chích.
Tỉ lệ này là tương đương với tỉ lệ thường bị Bell’s palsy trong dân số và FDA cho rằng vaccine không phải là nguyên nhân gây ra.
6 Người Tử Vong Trong Khi Thử Nghiệm Covid-19 Do Đâu?
Theo báo cáo thì có 4 người tử vong trong nhóm giả dược, không chích thuốc, và 2 người tử vong trong nhóm chích thuốc, do đột quỵ và đau tim.
Tỉ lệ là 2/18,000. Hiện nay tỉ lệ tử vong do đột quỵ và bệnh tim mạch trong dân số Mỹ là 45/100,000 người (thống kê từ CDC), tức khoảng 8/18,000 người.
Do đó, tỉ lệ tử vong 2 người trên 18,000 người tham gia nghiên cứu còn thấp hơn tỉ lệ tử vong do đột quỵ/bệnh tim ở ngoài.
Nói cách khác, tử vong khi tham gia thử nghiệm không liên quan đến tiêm vaccine.
Có Phải Vaccine Sẽ Kết Thúc Đại Dịch?
Vaccine chỉ là một phần quan trọng trong việc chống đại dịch. Chúng ta cần làm nhiều thứ chung để cùng nhau chống dại dịch này như giảm lây lan, giữa khoảng cách, rửa tay, đeo khẩu trang, và quan trọng nhất là tạo ra hệ miễn dịch tốt.
Khi Nào Dịch Covid-19 Sẽ Hết Tại Mỹ?
Sẽ mất thêm một thời gian, ít nhất là đến hè năm sau khi chúng ta có miễn dịch cộng đồng (khoảng 75% dân số đã có kháng thể với virus) thì virus sẽ không thể lây lan.
Vì vậy, chích ngừa vaccine là một trong những cách hữu hiệu nhất để mau chóng xây miễn dịch cộng đồng.
Xét Nghiệm Sau Khi Chích Vaccine Sẽ Như Thế Nào?
Sẽ thấy sự có mặt của kháng thể IgM/IgG cho thấy cơ thể đã có miễn dịch với virus Sars-Cov-2.
Lưu ý là xét nghiệm tìm virus PCR sẽ không bị ảnh hưởng sau khi chích vaccine vì bệnh nhân vẫn có thể bị nhiễm virus, nhưng ít khả năng phát triển thành bệnh nặng.
